استفاده از حلقه های درختان برای معین قدمت اماکن باستان شناسی - وبلاگ عینک مرکوری

به گزارش وبلاگ عینک مرکوری، درخت گاه شماری، روشی علمی برای مطالعه و تحلیل حلقه های رشد سالانه درختان است که در علوم مختلفی از جمله باستان شناسی به کار می رود تا قدمت اماکن باستانی را تعیین کند.

درخت گاه شماری (dendrochronology)، ابزاری ارزشمند برای دانشمندان است تا با یاری آن بتوانند قدمت آثار و بناهای باستانی را معین نمایند. این روش در اصل برای علوم اقلیمی به وجود آمد و اکنون به عنوان ابزاری نو برای دانشمندان است تا از توالی حلقه های سالانه درختان برای بیش از 4000 مکان باستانی در 6 قاره استفاده نموده و 13 هزار سال تاریخ را ردیابی نمایند. تنه درختان به صورت یکنواخت رشد نمی کند و با اینکه در هر فصل، حلقه نوی به تنه آن اضافه می گردد، اما رشد آن ها ارتباط تنگانگی باشرایط آب وهوایی دارد. در شرایط ایده آل، درختان به سرعت رشد می نمایند و حلقه های سالانه عریضی را به جا می گذارند؛ اما هنگام خشکسالی، سرمای شدید یا سایر شرایط غیرطبیعی، رشد درختان کم شده و حلقه های سالانه آن ها باریک می گردد.

در اوایل قرن بیستم اندرو الیکات داگلاس، ستاره شناس آمریکایی، آغاز به مطالعه درختان استان های جنوب غربی آمریکا کرد تا با یاری آن ها بتواند اطلاعات بیشتری از نحوه اثرگذاری لکه های خورشیدی بر آب وهوای جهان به دست آورد. زمانی که او فهمید، حلقه های درختان یک منطقه از الگوی یکسانی برخوردار هستند، تصمیم گرفت که از آن برای معین سابقه آب وهوای آن منطقه استفاده کند. داگلاس انتها حوزه فعالیت خود را از درختان زنده به چوب های استفاده شده در اماکن باستانی پوئبلو بسط داد و از آن ها برای ترسیم یک جدول زمانی منطقه ای استفاده کرد تا قدمت این اماکن باستانی را تخمین بزند. پژوهش او باعث شد که سایر قدمت های پیش بینی شده پیشین برای این منطقه کنار گذاشته گردد و دیدگاه باستان شناسان نسبت به کاوش اماکن باستانی تغییر کند.

امروزه، درخت گاه شماری، ابزار مهمی برای معین قدمت آثار و بناهای باستانی به شمار می رود. این اصطلاح از واژه های یونان باستان برای درخت (dendron) و زمان (khronos) گرفته شده است. باستان شناسان هنگام کشف چوب در حفاری ها، یا آن ها را به طور کامل از مقطع برش می زنند یا مراکز برش عرضی چوب را بازیابی و سپس آن ها را با رویدادنگاری منطقه ای مقایسه می نمایند تا الگوهای حلقه ای مطابق با آن را پیدا و قدمت آن محل باستانی را معین نمایند. اختلاف سنی گونه های درختان می تواند موج ساخت وساز در یک منطقه باستانی خاص را نشان دهد یا به وسیله تکه چوب هایی که به وسیله مردم محلی بریده نشده است، الگوهای تجارت و مهاجرت را آشکار کند.

درخت گاه شماری در بعضی منطقه ها جهان مفیدتر از سایر نقاط است؛ به عنوان مثال، در منطقه ها استوایی، درختان الگوهای فصلی مشخصی را نشان نمی دهند و به همین علت درخت گاه شماری در این منطقه ها چالش برانگیز است. علاوه بر این، چوب هایی که به خوبی محافظت شده اند، برای پژوهش مناسب هستند و از آنجا که مردم دوران باستان لزوماً از چوب برای ساخت وساز استفاده نمی کرد، باستان شناسان نمی توانند از این ابزار مهم بهره بگیرند.

درخت گاه شماری در حوزه های دیگری نظیر اقلیم شناسی و تاریخ هنر و حتی برای معین میزان گیری های تاریخ گذاری رادیوکربن نیز به کار می رود. آزمایشگاه هایی نظیر آزمایشگاه پژوهش حلقه درختان در دانشگاه آریزونا، پژوهشگران را در این زمینه آموزش داده و پژوهش های مستمری انجام می دهد.

با افزایش داده های حلقه درختان، پژوهشگران دریافته اند که این داده ها تا به چه میزان مهم هستند. اخیراً ثابت شده است که الگوهای حلقه درختان با سوابق خشکسالی های تاریخی مطابقت دارد و همه نوع اطلاعاتی را نشان می دهد، از تغییر مدیریت بومی جنگل در آمازون مرکزی گرفته تا الگوهای آب وهوایی که باعث ظهور و سقوط روم باستان شده است. با توجه به کاربرد بین رشته ای درخت گاه شماری، این روش رابطه بین رشته های علمی را تقویت نموده و نشان داده است که درختان تا چه حد برای باستان شناسان حائز اهمیت هستند، چراکه امکان کسب اطلاعات بیشتر درباره اماکن باستانی را فراهم می نمایند.